Als je heel eerlijk bent – hoe vaak heb je het afgelopen uur dan naar je mobiele telefoon gekeken? En de laatste 10 minuten? Als je een beetje op de gemiddelde mens lijkt, is het antwoord waarschijnlijk meer dan een paar keer.
Smartphones zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven. Het gaat zelfs zo ver dat er een woord bestaat die de angst om zonder mobieltje te zitten beschrijft – “Nomofobie” (oftewel ‘No-Mobile-Phone-Phobia’). Deze fobie gaat natuurlijk hand in hand met het hebben van een telefoonverslaving.
Uit een recent onderzoek van Psychology Today bleek dat 94% van de deelnemers zich angstig voelden zonder mobieltje, 80% zich jaloers voelde als iemand anders hun telefoon vasthield en 70% paniekerige en depressieve gevoelens kreeg toen hun telefoon gestolen werd.
Je vindt dit misschien niet zo raar klinken, maar als je dit aan iemand 15 jaar geleden had verteld, zouden zij hier behoorlijk van schrikken. Niet zo gek, want de eerste iPhone is pas 14 jaar geleden op de markt gebracht.
Hoe zijn we in zo een korte tijd zó afhankelijk geworden van onze mobieltjes?
Beetje bij beetje
De toename van smartphonegebruik is niet van de ene op de andere dag gebeurd. Het is allemaal geleidelijk ontstaan met behulp van dopamine – een klein molecuultje in ons brein.
Dopamine is een neurotransmitter die je een goed gevoel geeft. De mens heeft een aantal universele basisbehoeften zoals eten of seks hebben. Als we deze dingen doen geven onze hersenen dopamine vrij. Talloze studies tonen aan dat activiteit op onze telefoon er ook voor zorgt dat dopamine vrijkomt, waardoor we ons opgewonden, gemotiveerd en gelukkig gaan voelen.
Toen je je eerste smartphone kreeg, had je waarschijnlijk allerlei positieve ervaringen. Bijvoorbeeld toen je contact legde met een oude vriend, een leuk sms’je kreeg van een vriendin, of wanneer er een notificatie van Facebook binnenkwam.
Elke keer dat er iets leuks op je telefoon gebeurde, merkte je brein dit op en begon er zich een patroon te vormen. Je hersenen begonnen je mobieltje namelijk te associëren met ‘dopamine’. En omdat je hersenen van nature snakken naar dopamine, werd het verlangen naar je telefoontje steeds groter.
En voor je het weet, is er een telefoonverslaving gevormd
Als je bepaald gedrag dat je een goed gevoel geeft maar blijft uitvoeren, wordt dat gedrag bij wijze van gegraveerd in je zenuwbanen. Je brein pikt dit op en verlangt vervolgens naar de ‘beloning’.
Het vervelende van dopamine is dat het niet lang in je hersenen blijft zitten. Hierdoor wil je steeds meer en zo snel mogelijk als dat even kan. Dus als het effect van dopamine eenmaal weg is, zullen je hersenen hard moeten werken om dat gevoel weer terug te krijgen.
Een makkelijke en snelle manier om die dopamine terug te krijgen is door je telefoon op te pakken! En dat is precies wat je brein je lichaam vertelt te doen.
Helaas zijn niet alle berichtjes of meldingen op je telefoon positief. Maar je brein is een echte doorzetter en blijft op zoek naar de positieve meldingen. Ook als dit betekent dat hij door de e-mails van je baas, de gelukkige foto’s van je ex met een nieuwe partner of een teleurgesteld berichtje van je moeder dat je alweer bent vergeten te bellen, moet ploeteren.
Maar dit is niet alleen de schuld van je hersenen.
Velen van ons posten zelf foto’s op Instagram of een opmerking op Facebook om reacties uit te lokken, die ons een goed gevoel geven. Maar maak je geen zorgen – je bent zeker niet de enige die dit doet. Vrijwel iedereen maakt zich hier schuldig aan en dat is helemaal niet gek! Het geeft ons nou eenmaal een happy gevoel – en wie wilt zich nou niet goed voelen!?
Maar waarom per se een mobieltje?
Je vraagt je misschien af waarom je verslaafd bent aan je telefoon en niet aan je laptop of tablet. Waarom geeft je telefoon je per se een overvloed aan dopamine?
Laten we het voorbeeld nemen van een tablet. Een tablet is lekker dun, licht en makkelijk mee te nemen, net zoals je mobieltje. Maar het verschil tussen je smartphone en tablet is dat we tablets meestal gebruiken voor passieve activiteiten, zoals het kijken naar een video of het lezen van een boek. Volgens Psychology Today roepen deze activiteiten een hele andere neurologische reactie op.
We gebruiken onze mobieltjes echter voor andere doeleinden. Ze helpen ons om contact te maken met de sociale wereld. Van alle apparaten spenderen we vaak de meeste tijd op onze mobiel – door te scrollen door social media, te Whatsappen en te bellen met onze vrienden en familie.
Wat heeft dit precies te maken met dopamine? Professor Stendel schrijft in ‘Frontiers in Psychology’ dat de meldingen die we op onze telefoons krijgen voor dopamine zorgen. De meest verslavende smartphone functies delen een gemeenschappelijk thema: ze spelen in op het verlangen om contact te maken met andere personen.
Mensen zijn sociale dieren
Net als onze behoefte aan dopamine, heeft de mens een behoefte aan sociale interactie. We verlangen allemaal naar goede relaties. Dit is net zo belangrijk voor ons als de fundamentele behoefte om te eten en slapen.
Dit komt voort uit onze evolutie. In de oertijd, waren we afhankelijk van elkaar om te overleven onder moeilijke omstandigheden. Hoe sterker je band was met anderen, hoe hoger de kans om te overleven omdat je simpelweg meer mensen om je heen had die je konden beschermen en steunen.
Iets wat we vroeger deden, en nu nog steeds doen, is het observeren van anderen – dit komt voort uit de behoefte om feedback te krijgen wat betreft ons gedrag. We willen allemaal geaccepteerd worden en sociaal geaccepteerd gedrag vertonen. Op deze manier krijgen we een gevoel van ‘meaning’ en identiteit en het idee dat we langetermijndoelen kunnen bereiken.
Niet zo gek dat social media – en in het bijzonder het posten van foto’s – nou eenmaal zo populair is geworden. Smartphones geven ons een handig platform om onze aangeboren behoefte aan menselijke connecties te vervullen.
Het antwoord op waarom je niet kunt stoppen met naar je telefoon te kijken is dus omdat je telefoon op een eenvoudige en directe manier een van je meest basale behoeftes bevredigt – menselijk contact.
Ons brein zoekt altijd naar kortere wegen om te krijgen wat het nodig heeft. Zo wordt er cognitieve energie gespaard voor andere activiteiten.
Tech-bedrijven versterken dit effect alleen maar. Wist je dat veel technologische bedrijven psychologen, neurowetenschappers en deskundigen inhuren die helpen hun producten zo verslavend mogelijk te maken? Er is zelfs een bedrijf genaamd “Dopamine Labs” die neurowetenschap gebruikt om tech-bedrijven te helpen hun producten extra verslavend te maken. Triest maar waar.
De positieve kant
Oké, dit klinkt misschien allemaal een beetje heftig, maar dit kan juist heel geruststellend zijn!
Als je de psychologie achter bepaalde dingen namelijk begrijpt, is het makkelijker om te stoppen met slechte gewoontes.
Maar je vraagt je misschien af of ons telefoongebruik überhaupt wel schadelijk is? Als het een fundamentele behoefte vervult is dat toch alleen maar positief?
Dr. Keith Hampton van de Michigan State University legt uit dat smartphones ons de gelegenheid geven in contact te zijn met onze vrienden, zelfs als je naar de andere kant van de wereld verhuist! Hierdoor is het mogelijk een breder netwerk van mensen om je heen te hebben waar je van kunt leren en die je in vertrouwen kunt nemen. “Je krijgt hier een gevarieerd sociaal netwerk van”, zegt Dr. Hampton. Dit is dus positief!
Aan de andere kant, kan onze telefoonverslaving ook onze face-to-face interacties verstoren. Veel onderzoeken tonen aan dat je telefoon op tafel leggen zelfs al een negatief effect kan hebben. Dit kan een gesprek verstoren en vermindert de verbondenheid die je voelt met de ander. En meestal zijn het juist die diepzinnige en persoonlijke gesprekken die ons dichter bij elkaar brengt.
In een van die onderzoeken ontdekte Professor Misra dat als een van de deelnemers een mobieltje op tafel legde, of vasthield, de kwaliteit van het gesprek als minder bevredigend werd beoordeeld. Ze merkte ook op dat de deelnemers die halverwege het gesprek hun telefoon tevoorschijn haalden, minder empathie hadden voor de andere persoon.
Dus zijn we de klos?
Nee helemaal niet! Hoewel dit artikel misschien een beetje somber aanvoelt, zijn er ook positieve kanten. Het (overmatig) gebruik van je telefoon activeert niet dezelfde neurologische reactie als een chronische verslaving. Er zijn meestal geen ontwenningsverschijnselen verbonden aan telefoongebruik. Het is eerder een slechte gewoonte die je kunt ‘resetten’.
We kunnen dus gewoon rustig doorgaan met berichtjes sturen naar onze vrienden en een foto posten van een avondje in de kroeg en tegelijkertijd een gezonde relatie onderhouden met onze smartphone.
Hoe? Download bijvoorbeeld een app (zoals Stayfree) die je telefoongebruik bijhoudt. Zo krijg je een goed inzicht in hoe vaak je nou echt je telefoon oppakt en hoeveel tijd je spendeert op je apparaat. De resultaten zullen je waarschijnlijk behoorlijk verrassen. Als je hard werkt aan het verminderen van je schermtijd, zul je misschien ook verrast worden door de voordelen die dat met zich meebrengt…
